We współczesnej Rosji jest wystarczająco dużo sądów, które zajmują się sprawami karnymi, cywilnymi i arbitrażowymi, wydając wyroki i orzeczenia, zaspokajając roszczenia lub je odrzucając. Ale jest inny sąd, który bada i ocenia sprawy związane wyłącznie z przestrzeganiem Konstytucji Federacji Rosyjskiej, monitorując zgodność z nią przepisów państwowych. Nazywa się Konstytucją.
Pod ścianami Białego Domu
Urodzony w październiku 1991 roku rosyjski Trybunał Konstytucyjny (Sąd Konstytucyjny) natychmiast zaangażował się w walkę, jaka toczyła się między prezydentem Borysem Jelcynem i jego byłymi współpracownikami, a następnie przeciwnikami Aleksandrem Ruckojem i Rusłanem Chasbułatowem. Nawet jeśli sąd nie brał udziału w atakach na Biały Dom w Moskwie ani w jego obronie, to jego szef Valery Zorkin był jednym z obecnych przy negocjacjach w sprawie przezwyciężenia kryzysu konstytucyjnego. Zorkin przygotował też tekst porozumienia Jelcyna z jego przeciwnikami, które mogło uratować wiele istnień.
To właśnie Trybunał Konstytucyjny zalecił odłożenie wprowadzenia zmian, które znacznie ograniczyły uprawnienia prezydenta kraju, do referendum ogólnokrajowego w 93 kwietnia. A uczestnicy konfliktu, który groził Rosji nową wojną domową, zgodzili się z nim. To prawda, że świat nie trwał długo. Nawiasem mówiąc, Borys Jelcyn ocenił antyprezydenckie decyzje sądu w przededniu tragicznych wydarzeń w Moskwie w październiku 1993 r., co oczywiście było negatywne. A rozwiązawszy dwór, wkrótce stworzył kolejny. Na mocy nowej ustawy sędziowie zostali pozbawieni prawa do rozpatrywania spraw z własnej inicjatywy oraz oceniania konstytucyjności działań politycznych i ustawodawczych najwyższych urzędników i partii w kraju.
Uprawnienia prawne
Lista spraw, w których może orzekać 19 sędziów rosyjskich, jest ograniczona art. 125 Konstytucji Federacji Rosyjskiej. Postępowanie sądowe prowadzone jest przez nich wyłącznie na umotywowane wnioski Prezydenta i rządu, Rady Federacji i Dumy Państwowej, a także Najwyższego i Najwyższego Sądu Arbitrażowego Rosji, władz ustawodawczych i wykonawczych podmiotów wchodzących w skład rosyjskiego Federacja, która chciała sprawdzić zgodność z Konstytucją:
- prawa federalne;
- inne akty normatywne uchwalone przez prezydenta, rząd i deputowanych Rady Federacji i Dumy Państwowej;
- Konstytucje i inne dokumenty normatywne republik i regionów wchodzących w skład Federacji Rosyjskiej dotyczące spraw władzy państwowej;
- umowy między władzami federalnymi a podmiotami Federacji Rosyjskiej;
- umowy międzynarodowe kraju, które nie weszły w życie.
Ponadto sąd może rozpatrywać spory kompetencyjne między organami państwowymi, między organami państwowymi podmiotów federacji, między tymi ostatnimi a podobnymi organami federalnymi. Do kompetencji Sądu Konstytucyjnego należy także dokonywanie wykładni Konstytucji oraz sprawdzanie konstytucyjności prawa, którego stosowanie w sądzie spowodowało zasadną skargę obywatela. Na przykład w czerwcu 2014 r. Trybunał Konstytucyjny zbadał konstytucyjność części 11 art. 3 ustawy „O świadczeniach pieniężnych dla personelu wojskowego i zapewnianiu im odrębnych wypłat” i uznał, że niektóre jej przepisy naruszają konstytucyjne prawa obywateli. Następnie zalecił ustawodawcy zmianę mechanizmu rekompensaty materialnej za krzywdę wyrządzoną członkom rodziny zmarłego żołnierza, którzy nie są jego rodzicami ani krewnymi, ale mają z nimi równe prawa.
„Głośne” etui
Sąd Konstytucyjny jest prawdopodobnie najcichszym sądem w kraju. Nie ma tu prokuratorów i prawników, oskarżonych i eskorty, i chociaż decyzje nie podlegają odwołaniu ani rewizji, nie są odziani w surową formę werdyktu. Niemniej jednak szereg spraw rozpatrywanych przez Trybunał Konstytucyjny można nazwać „głośnymi”. Tak więc w 1993 roku Sąd Konstytucyjny stwierdził, że działalność Borysa Jelcyna jako prezydenta jest sprzeczna z konstytucją. Na podstawie tej właśnie decyzji Rada Najwyższa głosowała za zniesieniem uprawnień Jelcyna, przekazaniem ich wiceprezydentowi i zwołaniem Kongresu Nadzwyczajnego. I wkrótce czołgi otworzyły ogień do Białego Domu, gdzie zabarykadowali się Rutskoy, Chasbułatow, deputowani i ich zwolennicy przeciwni prezydentowi…
W 1995 r. nowy skład Sądu Konstytucyjnego potwierdził legalność większości aktów normatywnych Borysa Jelcyna, który w ten sposób próbował zakończyć wojnę w Czeczenii i przywrócić tam działanie konstytucji kraju. A w 2014 roku Sąd Konstytucyjny odmówił rozpatrzenia skargi mieszkańca Togliatti Dmitrija Trietiakowa, że Sąd Najwyższy nie przyjął jego pozwu o niekonstytucyjność rozwiązania ZSRR decyzją Rady Republik. Rada Najwyższa ZSRR z 26 grudnia 1991 r.
