Starożytna Grecja była wyjątkowym państwem i była zbiorem państw-miast. A stworzona tutaj antyczna demokracja nosi również cechy właściwe tylko sobie. Demokracja ma długą historię i charakteryzuje się w dużej mierze rozwojem cywilizacji zachodniej, będąc spadkobiercą tradycji rzymskiej, greckiej i judeochrześcijańskiej.
Pojawienie się demokracji w starożytnej Grecji
W okresie swojej świetności historia Grecji stanęła w obliczu walki między państwami demokratycznymi i oligarchicznymi, czego wyrazem była rywalizacja między Atenami a Spartą. Demokracja była wówczas systemem rządów bezpośrednich, w którym wolni ludzie stali się kolektywnym prawodawcą bez systemu rządu jako takiego. Wynika to z niewielkich rozmiarów starożytnego państwa greckiego, które było miastem i obszarem wiejskim, liczba mieszkańców nie przekraczała 10 tys. Szczególna różnica między starożytną demokracją wyraża się w stosunku do niewolnictwa, jest to warunek konieczny wolności obywateli od ciężkiej pracy fizycznej. Dziś taki stan rzeczy nie jest uznawany przez demokratów.
Starożytne polis powstało na zasadach pojedynczych wspólnot obywatelskich, politycznych i religijnych. W centrum życia społeczności znajdowała się zbiorowa własność ziemi, do której dostęp mieli tylko pełnoprawni obywatele. Wojownicy z miejskiej milicji mieli prawa polityczne i gospodarcze. Jedność praw i obowiązków wojowników-właścicieli ziemskich doprowadziła do braku walki o reprezentację polityczną, dlatego demokracja była tylko bezpośrednia. Jednocześnie grono pełnoprawnych obywateli praktycznie się nie rozszerzyło, w Atenach nie zapewniono sojusznikom praw obywatelskich, a Rzym zaczął wprowadzać taką praktykę dopiero w okresie istnienia imperium.
Zgromadzenie Narodowe i Sąd Ludowy jako instytucje demokracji w Grecji
W Atenach, gdzie Zgromadzenia Narodowe były wzorem demokracji polis, pełnoprawni obywatele spotykali się co 10 dni. Lista spraw do rozstrzygnięcia na posiedzeniu obejmowała wybór wyższych urzędników, tryb wydawania środków ze skarbu miejskiego, wypowiedzenie wojny i zawarcie pokoju. Działalność administracyjna, czyli według dzisiejszych standardów – władza wykonawcza w Atenach należała do Rady 500, a w Rzymie, w warunkach zagrożenia zewnętrznego lub wojny domowej, władza została przekazana dyktatorowi, ale był w posiadaniu nie dłużej niż sześć miesięcy.
Równie ważną instytucją starożytnej greckiej demokracji był Sąd Ludowy, który według Arystotelesa umocniwszy się, pomógł Atenom stworzyć demokrację. W czasach Peryklesa, uważanych za „złoty wiek” ateńskiej demokracji, co roku do Sądu Ludowego wybieranych było 6 tys. sędziów.
Demokracja bezpośrednia w starożytnej Grecji
Demokracja bezpośrednia istniała w zarodku w prymitywnych społeczeństwach okresu plemiennego. Jest to najbardziej oczywista forma organizacji społeczeństwa politycznego. Platon i Arystoteles w swoich pismach dotyczących teorii polityki umieścili demokrację jako jedno z głównych miejsc wśród pięciu lub sześciu typów rządów.
Każdy obywatel miasta-państwa mógł uczestniczyć w podejmowaniu ważnych dla całego społeczeństwa decyzji. Sporo obywateli mogło zajmować jedno z wielu wybieralnych stanowisk w swoim życiu. Dlatego wysoka aktywność ludności jest jedną z zalet starożytnej demokracji. Wielu zaangażowanych jest w życie polityczne, a także w procesy zarządzania. Demokracja bezpośrednia tego rodzaju została zdefiniowana przez współczesnych myślicieli jako idealna forma rządów.
